نوجوانان و بازنمایی هویت اسلامی؛ مقایسه برنامه تلویزیونی معرکه با برنامه درسی دینی دوره راهنمایی

یکی از ابعاد اصلی هویت در کشورهایی مانند جمهوری اسلامی ایران، هویت دینی است که نقش بسیار تعیین کننده ای در هویت یابی افراد یک جامعه بازی می کند و هویت دینی و سیاستگذاری صحیح نهادهای درگیر با آن، یکی از حوزه های اصلی و مهم تلاش دولت در حوزه فرهنگ را به خود اختصاص داده است. در واقع و از آن جا که هویت فرایندی پویا و سیال است، عدم همگرایی نهادهای دخیل در امر هویت یابی افراد، آن ها را با بحران های هویتی روبه رو خواهد کرد. برای بررسی همگرایی یا واگرایی میان ورودی های هویتی این نهادها انجام کارهای مقایسه ای رویکرد مناسبی به نظر می رسد؛ پژوهش هایی که بازنمایی های هویتی این نهادهای مختلف را برای دستیابی به استنباط هایی سیاستگذارانه بررسی کنند. این پایان نامه برای پیگیری چنین رویکردی، مضامین مرتبط با بازنمایی هویت دینی در دو نهاد رسانه های جمعی و نهاد رسمی آموزش و پرورش را، از گذر تحلیل محتوا و مقایسه یک برنامه تلویزیونی مخصوص نوجوانان (برنامه تلویزیونی معرکه) با راهنمای برنامه درسی دینی دوره راهنمایی، تطبیق داده است. برای این منظور هویت دینی با استفاده از تقسیم بندی شجاعی زند و طالبان از معارف اسلامی و ابعاد 3 گانه ای که هِنری تاجفل در نظریه هویت اجتماعی خویش برای هویت در نظر می گیرد، تعریف عملیاتی شده است. حاصل کار جدولی است مشتمل بر گزاره های شناختی، ارزشی و احساسی راجع به اعتقادیات، ایمانیات، عبادیات، اخلاقیات، شرعیات و نشانه ها و پیامدهای دینداری. با تحلیل محتوای کیفی برنامه تلویزیونی و برنامه درسی، مضامین مرتبط با بازنمایی هویت دینی از این دو برنامه استخراج شده و با جدول مفهوم سازی هویت دینی مقایسه شده است. نتایج نشان می دهد در بعد ایمانی، اعتقادی و اخلاقی هویت دینی، می توان مدعی نوعی همگرایی میان این دو برنامه شد. در خصوص ابعاد شرعی هویت دینی و بعد ناظر به نشانه ها و پیامدهای دینداری چنین همگرایی وجود ندارد. به طور کلی از مقایسه تحلیل محتوای دو برنامه تلویزیونی و برنامه درسی دینی در خصوص مضامین مربوط به هویت دینی می توان نتیجه گرفت همگرایی کاملی میان مضامین این دو برنامه، به عنوان دو محصول رسانه ای تصویری و مکتوب، وجود ندارد.